Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΑΣ. Εικονογραφικό σχόλιο
Οι εικόνες κατατάσσονται σε διάφορα είδη αναλόγως με την σχέση που έχει η μορφή του εικονονιζομένου με αυτό το ίδιο το εικονιζόμενο.
Ετσι διακρίνονται υποστατικές , συμβατικές και θεολογικές εικόνες.
Ένα απο τα υποείδη των συμβατικών εικόνων είναι οι προτυπώσεις της Π.Διαθήκης μεταξύ των οποίων και η εικόνα της Φιλοξενείας του Αβραάμ που συχνά επιγράφεται ως Αγία Τριάδα.
Η εικόνα αυτή δείχνει ουσιαστικά το γεγονός της επίσκεψης τριών αγγέλων στον πατριάρχη Αβραάμ. Όμως η χριστιανική θεολογική παράδοση είδε στο γεγονός αυτό την φανέρωση της αγίας Τριάδος κι έτσι την ερμήνευσε αναλόγως.
Στην Βυζαντινή εικονογραφική παράδοση η εικόνα πάντοτε συμπεριλαμβάνει τα πρόσωπα του Αβραάμ και της Σάρας να διακονούν κι αυτό ειναι ορθό διότι οι μορφές των τριών αγγέλων δεν είναι πραγματική εικόνα των προσώπων της αγίας Τριάδος. Είναι συμβατική εικόνα ή ορθότερον είναι σημείο της παρουσίας τους αλλά όχι υποστατική εικόνα τους όπως είναι λ.χ η εικόνα του Ιησού Χριστού.
Κάτι ανάλογο συμβαίνει με τον εξεικονισμό του Αγίου Πνεύματος, του οποίου επίσης δεν έχουμε υποστατική-πραγματική εικὀνα, αλλά σημεία φανέρωσης. Έτσι στην Βάπτιση ο Παράκλητος φανερώνεται ως περιστέρι ενώ στην Πεντηκοστή με την μορφή φλογών που επικάθηνται στα κεφάλια των Αποστόλων.
Οι μορφές της περιστεράς και των φλογών είναι σημεία που σημαίνουν την παρουσία του τρίτου προσώπου της Αγίας Τριάδος μόνον στην συγκεκριμένη συνάφεια. Εκτός ιστορικού πλαισίου δεν το σημαίνουν γιατί δεν έχουν πραγματική-υποστατική σχέση με αυτό όπως έχει η μορφή του Ιησού της Ναζαρέτ με τον ένανθρωπήσαντα Θεό Λόγο.
Κατ᾽ αντιστοιχία οι μορφές των τριών αγγέλων σημαίνουν την Αγία Τριάδα μονάχα στο συγκεκριμένο πλαίσιο της Φιλοξενίας του Αβραάμ κι όχι γενικώς και αορίστως.
Για το λόγο αυτό οι βυζαντινοί , εγκρατείς της θεολογίας, εικονογράφοι δεν παρέλειπαν να εικονίζουν τον Αβραάμ και την Σάρα στην σκηνή αυτή.
Μετά τον 15 αι. εμφανίστηκαν διάφορες απόπειρες εξεικονισμού της Αγίας Τριάδος με την παράλειψη του Αβραάμ και της Σαράς (παράλειψη ιστορικού πλαισίου).
Πολύ αργότερα και κυρίως στην μεταβυζαντινή περίοδο έγινε ιδιαίτερα δημοφιλής η χωρίς θεολογικές προϋποθέσεις σύνθεση του Θεού Πατέρα του Χριστού και της Περιστεράς ως εικόνας της Αγίας Τριάδος.
Σε κάθε πεπίπτωση καλό είναι να γνωρίζουμε πως δεν υπάρχει υποστατική εικόνα της Αγίας Τριάδος παρά μονάχα ένας συμβατικὀς εξεικονισμός-σήμανση υπάρξεως- μέσα από την είκόνα του γεγονότος της Π.Δ, της Φιλοξενίας του Αβραάμ.
THE ICON OF THE HOLY TRINITY. Iconographic commentary
Icons are classified into different genres according to the relationship between the figure of the subject and the subject itself.
Thus, hypostatic, conventional, and theological icons are distinguished.
One of the sub-genres of conventional icons is the Old Testament prefigurations including the icon of Abraham’s Philoxenia which is often inscribed as the Holy Trinity.
This image essentially depicts the event of the visitation of three angels to the patriarch Abraham. However, Christian theological tradition saw in this event the manifestation of the Holy Trinity and thus interpreted it accordingly.
In the Byzantine iconographic tradition, the icon always includes the figures of Abraham and Sarah in the icon and this is correct because the figures of the three angels are not a true image of the faces of the Holy Trinity. They are a conventional image or more correctly a sign of their presence but not a hypostatic image of them as is, for example, the image of Jesus Christ.
Something similar is the case with the depiction of the Holy Spirit, of whom we also do not have a hypostatic-real image, but signs of manifestation. Thus in Baptism the Paraclete is manifested as a dove, while in Pentecost he is manifested in the form of flames placed on the heads of the Apostles.
The figures of the dove and the flames are signs that signify the presence of the third person of the Trinity only in the specific context. Out of historical context, they do not sign it because they have no real-substantial relation to it as the figure of Jesus of Nazareth has to the one-man Word of God.
Correspondingly, the figures of the three angels signify the Holy Trinity only in the specific context of Abraham’s Hospitality and not in a general and indefinite way.
For this reason, Byzantine iconographers, who were aware of theology, did not fail to depict Abraham and Sarah in this scene.
In any case, it is good to know that there is no hypostatic image of the Holy Trinity but only a conventional depiction – a sign of existence – through the icon of the event of the OT, the Hospitality of Abraham.
