Βρέθηκα για μια παράσταση μουσικοθεατρική την οποία η μουσικός-σκηνοθέτις Φένια Παπαδόδημα είχε την έμπνευση να στήσει στην Ήπειρο, στα Τζουμέρκα, στο Βουλγαρέλι, έξω από την Κόκκινη Εκκλησία, ένα εξαιρετικό μνημείο του 13ου αι. χτισμένο στην ακμή του δεσποτάτου της Ηπείρου από τους Θεόδωρο και Ιωάννη Τζιμισκή.
Όμορφος ναός που τρυφερά κι αλάθευτα θυληκώνει μέσα στο ορεινό τοπίο και παντρεύεται με τους όγκους των βουνών που παρίστανται σεβαστικά.
Ωραίες αναλογίες στις ζώνες των κάθετων τοίχων και υπέροχες συμπλοκές των καμπύλων γραμμών με τις στοιβαρές ευθείες. Ένα αληθινό μνημείο που διακηρύσσειι, σε πείσμα όσων δεν το πιστεύουν, πως το λεγόμενο “Βυζἀντιο” είναι φυσικός συνεχιστής του ελληνικού τρόπου μέσα στις χιλιετίες και πως έχει κρατήσει τα μυστικά της τέχνης να δημιουργεί μνημεία κι όχι απλώς μεγάλους επιβλητικούς και εντυπωσιακούς κτηριακούς όγκους.
Εξαιρετική και η “χρωματική” διαχείριση του ναού από τους μαΐστορες που το έχτισαν.
Στολισμένο εξωτερικά με κεραμοπλαστικό διάκοσμο με το πλινθοπερίκλειστο σύστημα με κόκκινα πλίνθινα πλακάκια (αβάκια) και μικρά,πελεκητά, πέτρινα, γκριζοπράσινα πλακάκια δημιουργεί μια όμορφη ενότητα που δένει εξαιρετικά και αβίαστα με τα χρώματα του περιβάλλοντος χώρου ακόμα και με το σημερινά δέντρα που υψώνονται γύρω απο το μνημείο.
Ο εξωτερικός κεραμοπλαστικὀς διάκοσμος, που είναι περίτεχνος αλλά όχι φλύαρος, δείχνει την τέχνη των μαϊστόρων που τον σχεδίασαν και τον εκτέλεσαν. Χωρίς να είναι μοναδικός στην βυζαντινή τέχνη, έχει αρτιότητα και ευμορφία και κυρίως λειτουργία. Μιά λειτουργία που μάλλον δεν την εννοούμε σήμερα που βλέπουμε το διακοσμητικό στοιχείο απλώς ως ένα στολίδι.
Εδώ ο διάκοσμος έχει σημαντική λειτουργία και εκφαντορικό λόγο.
Ο τοίχος στους βυζαντινούς ναούς, φαίνεται, δεν είναι απλό δομικό στοιχείο, αλλά γίνεται μάλλον αντιληπτὀς ως επι-φάνεια, φανέρωση δηλαδή του λόγου του κτιρίου.
Ο χριστιανικός ναός στην διάρκεια των αιώνων, μέσα από την φόρμα του, έγινε Εκκλησία δηλαδή εικόνα του ίδιου του Θεανθρώπου και οπτικοποιεί με αρχιτεκτονικούς όρους την των πάντων εν Χριστῷ ένωση.
Κι αυτό φυσικά το επιδιώκει πρωτίστως με την αλληλοπεριχωρούμενη ένωση του κύβου (συμβόλου της γης-ανθρώπινης φύσης ) με το ημισφαίριο ( σύμβολο του Ουρανού-Θείας φύσης).
Δευτερευόντως ο στόχος αυτός επιχειρείται μἐ όλα τα υπόλοιπα στοιχεία του ναού και φυσικά με τον εξωτερικό κεραμοπλαστικὀ διάκοσμο και εσωτερικά μέσα από την ιστόριση με εικόνες για τις οποίες δεν είναι της ώρας να μιλήσουμε.
Ο εξωτερικός, λοιπόν, διάκοσμος καλείται να λειτουργήσει ως ἐκφραση της χριστιανικής εκκλησιολογίας κατά την οποία τα μέλη της Εκκλησίας ενώνονται εν αγάπῃ στο σώμα του Χριστού χωρίς να χάσουν το πρόσωπό τους. Και η ένωση αυτή, που πραγματώνεται κατεξοχήν στην Θεία Ευχαριστία, προϋποθέτει αγάπη προς όλους δηλαδή κίνηση στον κόσμο ενωτική κι όχι απορριπτική.
Αυτό έρχεται να εκφράσει ο και κεραμοπλαστικὀς διάκοσμος στους τοίχους της Κόκκινης Εκκλησίας στο Βουλγαρέλι της Ηπείρου και όπου φυσικά αλλού εφαρμόζεται.
Ο τοίχος παύει να είναι ένα απλό πράγμα και γίνεται όλον, μιά ενότητα που απαρτίζεται-συντίθεται από μικρότερες οντοτήτες-μονάδες που υποστασιοποιούνται και διακρίνονται μεταξύ τους αφού “γράφονται “, οριοθετούνται με περίγραμμα (πλινθοπερίκλειστο σύστημα).
Οι διακεκριμένες όμως αυτές μονάδες δεν είναι χωρισμένες αλλά έρχονται να ενωθούν μέσα από την ρυθμική τους αγωγή που πραγματώνεται μέ έναξη τοων κινήσεων τους σε χιαστί τεμνόμενους άξονες, όπως γίνεται απο τους αρχαίους χρόνους σε όλη την τέχνη του ελληνικού τρόπου.
Έτσι με την ρυθμική αυτή αγωγή τα στοιχεία αποκτούν ενέργεια και αλληλοστηρίζονται και υπάρχουν το ένα μέσα απο το άλλο. Από στοιχεία μεμονωμένα γίνονται μέλη σώματος και συλλειτουργούν, γίνονται Εκκλησία.
Με τον τρόπο αυτό, κάθε τοίχος, όλοι οι τοίχοι των εκκλησιών ομιλούν, όχι πλέον για “τη δική τους ιστορία”, αλλά γιά το μέγα όραμα της κοινής, άτρεπτης και αδιάπτωτης χαράς, για την Βασιλεία των Ουρανών, για την εν Χριστῷ ζωή ως αγάπη και κοινωνία.
