Κάποτε είμουνα σε μιά ημερίδα για τις εικόνες στο πανεπιστήμιο Stanford στην Καλιφόρνια. Συμμετείχαν διάφοροι ομιλητές. Τους μίλησα για την δομή των εικόνων και τον τρόπο που φτιάχνεται μια εικόνα. Κάποιος σκόλαρ απο του συμμετέχοντες, ανύποτος και όλως διόλου απροβλημάτιστος εντελώς για την τέχνη των εικόνων στην οποία μἀλλον είχε μάθει να βλέπει μόνον νοήματα άσαρκα και σημασίες και ψυχολογικές ακαθόριστες συνέπειες δεν καταλάβαινε τίποτα από όσα έλεγα.
Κάποια στιγμή λοιπόν του ξέφυγε και είπε: μα δεν θα πάψετε επιτέλους να μιλάτε συνεχώς για τεχνικά ζητήματα!
Δεν του απάντησα. Δεν είχε νόημα. Αν δε μπορούσε να καταλάβει πως αυτό που εκείνος έλεγε τεχνικά ζητήματα ήταν η γεωμετρία, η δομή των εικόνων, αυτό που έκανε την εικόνα να αναφέρεται στην συνολική αίσθηση και την εμπειρία του θεατή και να λειτουργεί παιδευτικώς οπτικοποιώντας την ορθόδοξη εκκλησιολογία, το πώς δηλαδή των σχέσεων στην Εκκλησία.
Τί να του έλεγα;
Δεν θα εννοούσε τίποτα όπως και πολλοί των σύγχρονων μονομερώς “μορφωμένων” ανθρώπων που θεωρούν σπουδαία και τρανά μονάχα τα βαθιά νοήματα. Κι εκείνος ο σκόλαρ όπως και πολλοί σύγχρονοι διανούμενοι δεν αντιλαμβάνονται το προφανές· πως ο άνθρωπος δεν είναι μονάχα νους, σχολαστικός παντοδύναμος νούς , αλλά και καρδιά (συναίσθημα) και προφανώς σώμα. Συνεπώς το έργο τέχνης για να είναι πλήρες και άρτιο πρέπει να απευθύνεται στο σύνολο της ανθρώπινης υπάρξεως για να έχει πραγματική λειτουργία και να μην είναι λειψό.
Να δες ένα παράδειγμα για να καταλάβεις τί εννοώ.
Η δυτική μουσική μετά το μπαρόκ γίνεται κυρίως ακουστικό γεγονός που απευθύνεται πρωτίστως στο συναίσθημα και δευτερεύοντως στο νου και καθόλου σχεδόν στο σώμα καθότι δεν χορεύεται.
Αντίστοιχα στις περισσότερες λαϊκές μουσικές παραδόσεις του κόσμου, και δη στην καθ᾽ημάς ελληνική μουσική, δεν υπάρχει καθαρή μουσική αλλά κυρίως τραγούδι και χορός. Έτσι με τους στίχους υπάρχει νόημα, με το μέλος κεντρίζεται το συναίσθημα και με τον ρυθμό το όλον άκουσμα γίνεται μεθεκτό από το σώμα και γίνεται χορός που ενώνει τους πάντες.
Το ίδιο γίνεται και στην λεγόμενη “βυζαντινή” ζωγραφική που είναι η φυσική συνέχεια της ελληνικής εικαστικής παράδοσης μέσα στις χιλιετίες.
Η εικόνα ως τελικό προϊόν δεν είναι μονάχα νόημα (θεολογία) αλλά μια σύνθετη γεωμετρική δομή που οπτικοποιεί ένα νόημα με εικαστικά μέσα που έχουν “μελωδία” (χρώμα-ποιότητες σχεδίου) αλλά και ρυθμό, πολύ ρυθμό, ο οποίος ενοποιεί τα μέλη της εικόνας και τα αναφέρει στην αίσθηση του θεατή εισάγοντας τον σε ένα κόσμο ενότητας, καταλλαγής και ειρήνης. Του παρέχει δηλαδή μια πρόγευση της Βασιλείας του Θεού, της εν Χριστῶ ζωής.
Τα τεχνικά αυτά πράγματα είναι γεωμετρικές δομές που κάνουν το ορατό μεθεκτό και κάνουν τις εικόνες εμπειρία κι όχι απλά νοήματα και ιδέες που ίστανται αφηρημένες και ανέραστες απέναντι απο τους “πεινώντες και διψώντες” πραγματική ζωή θεατές.
Δεύτερη γραφή 27-1-2022 του αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου
