Εορτή τις προάλλες του αγίου Παϊσίου και είδα πολλές εικόνες του αναρτημένες σε τοίχους διαδυκτιακούς. Κι είπα να μοιραστώ μερικές σκέψεις.

Σχεδόν όλες οι είκόνες του εορτάζοντος αγίου αλλά και όλων των συγχρόνων αγίων εκκινούν από τις φωτογραφίες τους τις όππιες έχουμε άφθονες στην διαθεσή μας. Δυστυχὠς όμως σχεδόν όλες οι εικόνες που βλέπω εκτός εξαιρέσεων μένουν πολλή κοντά στην φωτογραφική μίμηση της μορφής ή της στάσης του αγίου αδυνατώντας να χωρήσουν σε μια “μεταμόρφωση” που θα έκανε μια φωτογραφία λειτουργικό γεγονός και άρα εκκλησιαστική εικόνα.

Αυτό που κυρίως δεν τολμούν να κανουν οι αγιογράφοι είναι η αφαιρετική προσέγγιση της μορφής και η αναδόμησή της με διαφορετικό εκκλησιολογικό λόγο. Θεωρώντας ως βασικό και κύριο ζητούμενο την ομοιότητα με την φωτογραφία δεν αφαιρούν πολλά των χαρακτηριστικών του προσώπου και του σώματος που δεν έχουν λόγο υπάρξεως, ούτε και προσθέτουν άλλα στοιχεία που θα έκαναν την εικόνα να λειτουργεί εκκλησιολογικά, δηλαδή ως γεγονός που φέρνει ως παρουσία στον χωρόχρονο της Ευχαριστιακής Σύναξης τις ποιότητες του παραδείσου.

Για παράδειγμα επιμένουν στον άγιο Παΐσιο να αποδίδουν όλες τις λεπτομέρεις των γενειών του και δεν χωρούν σε σχηματοποίηση και σε έρρυθμη διαχείριση του στοιχείου αυτού. Κρατούν επίσης όλες σχεδόν τις ρυτίδες του προσώπου του ακόμα και την περιστασιακή γκριμάτσα που έχει σε πολλές -όχι όμως σε όλες τις φωτογραφίες του.

Αυτά όμως ως “χωριστά υποστατικά ιδιώματα” δεν χρειάζεται να αποδίδονται. Η εικόνα ανέκαθεν, με τον δικό της εικονογραφικό ρεαλισμό, κρατά μονάχα τα βασικά χαρακτηριστικά ωστε να μην εμπλέκει τον θεατή σε διαλόγους περιττούς και άχρηστους χωρίς λόγο σωτηρίας.

Και βέβαια αυτό που έχει σημασία μἐγιστη είναι το στήσιμο της μορφής ως προς τον θεατή.

Η εικόνα σε αντίθεση με την φωτογραφία δεν φωτογραφίζει την φαινόμενη πραγματικότητα εν χρόνῳ, ούτε αποδίδει την εντύπωση του αγιογράφου από αυτήν, ούτε φυσικά καταγράφει τα συνασθήματα του εικονιζομένου αγίου ούτε προφανώς του ίδιους του αγιογράφου.

Κεκαθαρμένη η μορφή περιττών και επουσιωδών στοιχείων δομείται εικαστικά ερρύθμως με σημείο αναφοράς τον θεατή ώστε να υπάρχει πάντα ως προς αυτόν και να γίνεται διακρώς παρουσία γιαυτόν.

Έτσι όλοι οι θεατές, πιστοί τε και μη, όταν ίστανται ενώπιον μιας καλοφτιαγμένης, δηλαδή εκκλησιολογικά δομημένης, εικόνας έχουν την αίσθηση πως ο άγιος τους κοιτά και πως είναι κοντά τους, όχι συνασθηματικά αλλά πραγματικά. Κι άμα κινηθούν ο άγιος ως παρουσία τους καταδιώκει με την αγαπητική του ματιά.

Η εμμονή σε νατουραλιστικά μοντέλα ζωγραφικής, όσο γοητευτική κι αν είναι και όσο κι αν καλύπτει την ανάγκη των ανθρώπων για την ανάμνηση του αγίου- που ίσως τον γνώρισαν και προσωπικά- δεν καταλήγει σε μια λειτουργική εικόνα αλλά σε ένα πορτραίτο, σε μια σταματημένη δηλαδή αποτύπωση μιας στιγμής του χρόνου αλλά όχι στην γραφή του αγίου ως παρουσίας εν Χριστῷ.