Το Φθινόπωρο του 2017 ήμουνα στην Αμερική και επισκέφτηκα φίλους στην Νέα Υερσέυ. Εκείνοι για να με ευχαριστήσουν με πήγαν στο Μουσείο του Αύγουστου Ροντέν στην Φιλαδέλφεια. Πολύ χάρηκα το μικρό αυτό μουσείο κι όλα τα ωραία εκθέματά του. Πιο πολύ όμως χάρηκα με το συγκλονιστικό του σύμπλεγμα Ροντέν, τους “Αστούς του Καλαί” που ήταν σα να το έβλεπα για  πρώτη μου φορά.

Το γλυπτό αυτό έργο με  συγκλόνισε και μου επανάφερε στο νου την ιδέα, που είχα γιά πολλά χρόνια, να φτιάξω ένα  μνημειακό  έργο για την προσφυγιά , μια πομπή δηλαδή  ανέστιων, μια πορεία που ακολουθούν  άνθρωποι που ξεριζώθηκαν  και αναζητούν νέα φιλόξενη γη  που θα στεγάσει τον πόνο και τα όνειρα τους.

Ανέστιοι

Η επέτειος της καταστροφής του  1922 υπήρξε στην συνεχεία η αφορμή για να προχωρήσω πιο συστηματικά να φτιάξω το έργο που θα μιλά για τους ανέστιους όλης της ιστορίας, ένα έργο  που θα επιχειρήσει να οπτικοποιήσει με εικαστικό τρόπο την συμφορά και το κακό της ανεστιότητας, την φθορά δηλαδή που υφίσταται το  ανθρώπινου προσώπο που χάνει την εστία του, ένα ιδανικό χωρόχρονο με βιώματα βαθιά  που τον κρατούν ζωντανό και δημιουργικό.

Μετά από σχέδια και ιδέες κατέληξα να φτιάξω το έργο με ψηφιακό τρόπο αφού φρόντισα οικειοθελώς να λείψω από την εστία μου για μερικούς μήνες. Εκεί λοιπόν στην μοναξιά της μακρυνής Αμερικής στην Νέα Υόρκη δούλεψα το έργο αυτό ως φόρο τιμής στους ανέστιους όλων των εποχών , για να ψελλίσω με τον τρόπο μου και τη φωνή μου πως όσο κι αν πάντα θα υπἀρχουν ανέστιοι, που αναγκάζονται από τους ισχυρούς του κόσμου τούτου να εγκαταλείψουν την εστία τους, όσα δηλαδή αγαπά η καρδιά  και κάνουν τους ανθρώπους να είναι γειωμένοι ,  να έχουν ρίζες και να δίνουν καρπούς,   στο τέλος η ζωή και το φως  πάντα θα κυριαρχεί γιά να  συνεχίζεται η αργόσυρτη πορεία της ανθρωπότητας προς μια κοινωνία ενότητας, ειρήνης  και αγάπης.

Το εγχείρημα ήταν πολλαπλά δύσκολο καθότι έπρεπε να εργαστώ στην μικρή ταμπλέτα ενός iPad και να φτιάξω ένα έργο μεγάλων διαστάσεων . Περισσότερο όμως από τα τεχνικά αυτά ζητήματα, με απασχόλησε το εικαστικό κομμάτι. Ανέτρεξα σε όσους εικαστικούς καλλιτέχνες αγαπώ και τιμώ τη δουλειά τους από την αρχαιότητα ίσαμε σήμερα. «Διάβασα» και μελέτησα πολλά σχετικά έργα και διάλεξα σαν τη μελισσούλα όσα πράγματα και στοιχεία με ταίριαζαν για να φτιάξω το «μέλι» μου. Κι ύστερα κάθισα, ξέχασα όσα είχα δει  κι έπιασα να  σχεδίαζω ξανά και ξανά ώσπου να φτάσω σε ένα λιτό και απλό αποτέλεσμα που θαρρώ πως ταιριάζει σε ένα θέμα που δεν πρέπει να χρησιμοποιείται για εύκολους συναισθηματισμούς και επιτηδευμένους ιδεολογικούς θεατρινισμούς.

Συνθετικά διάλεξα να εργαστώ οριζόντια σε ένα μόνο πλάνο χωρίς καθόλου βάθος δημιουργώντας μια στενή σκηνή θέατρου προκειμένου το έργο να στερείται δικών του χωροχρονικών διαστάσεων και να ζει στις διαστάσεις των ζώντων θεατών. Ήθελα να φτιάξω μια πομπή που κινείται, ως η κάθοδος των Μυρίων, ακολουθώντας   τη θάλασσα, προς κάποια  εστία, προς την ασφάλεια και την χαρά, καταγράφοντας μέσα απο μιά σειρά Επιταφίων την αλλοίωση που παθαίνει η ψυχή του ανθρώπου μέσα στο κράτος του φόβου και την ανάγκη για αυτοσυντήρηση.

Το έργο ολοκληρὤθηκε στις  αρχές Απριλίου του 2022 στην Νέα Υόρκη και τυπώθηκε σε καμβά fine art Hahnemuhle στην Θεσσαλονίκη απο την CCG ασε συνολική διάσταση 1,40 χ 22,66 μέτρα σε τρία πρωτότυπα αντίτυπα.

Οι ανέστιοι ήταν, είναι, θα είναι πάντα εδώ και  θα παλεύουν μέσα στα σκοτάδια που υπάρχουν γύρω τους και μέσα τους να σωθούν, να σώσουν την ανθρωπιά τους, την ικανότητα τους να σχετίζονται , να δίνουν και να δέχονται, να θυσιάζονται και να θυσιάζουν κάτι για  τον πολύτιμο άλλο. Και όσο κι αν πολλοί στην πορεία αυτή χάνονται και χάνουν την ικανότητα τους να ζουν σε κοινωνία και ξεμοναχιάζονται και ζουν ιδιωτικά, στο τέλος κάποιο παιδί, μια νέα ζωή θα έρθει να βεβαιώσει την δύναμη της ελπίδας ,  τη δίψα για ελευθερία και κοινωνία αγάπης.

Γιώργος Κόρδης

Μέτς, 14 Ιουνίου 2022

Ένα πλήθος ανδρών, γυναικών και παιδιών πορεύεται με κατεύθυνση μακριά από τις εστίες τους. Οι μορφές τους έχουν αποδοθεί με γκρίζες αποχρώσεις και εκρήξεις λευκού φωτός, παραπέμποντας στη μονοχρωμία των αγίων του Θεοφάνους του Κρητός στο Novgorod. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, οι μορφές των ανεστίων προσφευγόντων σχετίζονται με την υψηλή τέχνη της Ορθόδοξης Εκκλησίας, τις εκκλησιαστικές εικόνες, και η έξοδος των ανεστίων αποκτά θρησκευτική διάσταση.

Στη δεύτερη ενότητα του έργου με τίτλο Δεσμοί, τέσσερις διακριτές ομάδες ανθρώπων δίνουν έκφραση σε πολλαπλές ανθρώπινες σχέσεις. Σε μία περίπτωση, μια κοπέλα απελευθερώνει περιστέρια από το κλουβί τους σε μία κίνηση που φέρνει στο νου την περιστερά του Νώε και την ελπίδα ότι τελικά θα βρεθεί καταφύγιο. Εδώ όμως βλέπουμε και την περιστερά του Πνεύματος που απαντά σε εικόνες της Βαπτίσεως και της Ετοιμασίας του Θρόνου. Εδώ φαίνεται να πετάει μακριά από τους πρόσφυγες. Σε άλλο σημείο ένα παλικάρι, σε μία εκδήλωση αγάπης και τρυφερής φροντίδας, κουβαλάει στην πλάτη του έναν γέροντα, τον πατέρα του ίσως, ή, γιατί όχι, τον πνευματικό του πατέρα. Η συγκεκριμένη σκηνή παραπέμπει σε έναν εικαστικό τρόπο με ρίζες στις Ορθόδοξες εικόνες και συγκεκριμένα στην εικόνα της Κοιμήσεως του Οσίου Εφραίμ του Σύρου, όπου ένας νεαρός μοναχός κουβαλάει έναν ηλικιωμένο μοναχό, ουσιαστικά μετατρέποντας τον εαυτό του σε υποζύγιο ως κορυφαίο παράδειγμα ταπεινοφροσύνης και υπακοής.

Ο συνδυασμός κοσμικής και λατρευτικής τέχνης προσδίδει θρησκευτική χροιά στους δεσμούς που απεικονίζονται σ’ αυτό το έργο. Στο επίκεντρο της σύνθεσης βλέπουμε μία οικογένεια που περιλαμβάνει και μια μορφή που θυμίζει τη Θεοτόκο Βρεφοκρατούσα. Μ’ ένα βρέφος στην αγκαλιά τις, γνέφει απαλά στον άνδρα και το παιδί της. Τέσσερις γυναίκες περιστοιχίζουν έναν μεσήλικα άνδρα που κρατάει έναν κώδικα ενώ ρίχνει το βλέμμα του ψηλά. Τα χέρια του καλύπτονται. Φαίνεται να κρατάει κάτι πολύτιμο, ή και ιερό, φέρνοντας στο νου τον Μωυσή νά δέχεται τις λίθινες πλάκες του Νόμου, ή εικόνες από αψίδες Βυζαντινών ναών που απεικονίζουν ιερείς να κρατούν το Ευαγγέλιο.

Στις ενότητες που ακολουθούν, ο Γιώργος Κόρδης έχει απεικονίσει με υπέροχο τρόπο την αίσθηση της απόλυτης εγκατάλειψης που φέρνουν η προσφυγιά και ο θάνατος. Η σκηνή με τίτλο Επιτάφιος Ι παραπέμπει στον θρήνο για τον εσταυρωμένο Χριστό. Στη σκηνή δεσπόζει το νεκρό σώμα ενός παλικαριού τυλιγμένο σε λινό σεντόνι. Επιβλητική είναι και η παρουσία των γυναικών. Στην αριστερή πλευρά, ένα σύμπλεγμα τριών γυναικών φέρνει στο νου τις τρείς Μαρίες της Ορθόδοξης λατρευτικής τέχνης. Μια γυναίκα με λυτά μαλλιά μέσα στην απόγνωση και το θρήνο της γέρνει πάνω από το κεφάλι του νεκρού, πλαισιώνοντας τον κορμό του σωματός του. Το χαρακτηριστικό μαβί χρώμα του ενδύματός της τη σχετίζει με την Παναγία Θρηνωδούσα. Άλλη γυναίκα, ντυμένη μ’ ένα πιο ανοιχτό υπόλευκο φόρεμα, θρηνεί υψώνοντας τα χέρια της ψηλά με το πρόσωπο παραμορφωμένο από το πένθος. Στην Ορθόδοξη Εκκλησία, αυτός ο τρόπος εικονογράφησης παραπέμπει στη Μαρία Μαγδαληνή, καθώς επίσης και σε εικόνες της Ραχήλ της Δικαίας από την Παλαιά Διαθήκη. Στη δεξιά πλευρά της σύνθεσης, τρείς άνδρες καταλαμβάνουν το σημείο που στην εικόνα του Επιταφίου δεσμεύεται για τις ιερές μορφές του Ιωάννη, του Νικοδήμου και του Ιωσήφ του από Αριμαθαίας. Αυτή η συνάφεια της απόδοσης της ταφής με εικόνες του θρήνου για τον εσταυρωμένο Χριστό καθιστά δύσκολη την αυστηρή διάκριση μεταξύ του κοσμικού και του ιερού. Καθημερινοί άνθρωποι που βρέθηκαν σε δυσβάσταχτες περιστάσεις έχουν μεταμορφωθεί σε πρόσωπα ενός ιερού δράματος πέρα από τα όρια του χρόνου.

Ωστόσο, καθώς οι πρόσφυγες διασχίζουν άγνωστες χώρες μακριά από την εστία τους και οι δεσμοί που τους ενώνουν σπάνε, οι νεκροί παραμένουν αθρήνητοι. Στην ενότητα Φόβος, κανένας δεν προσέχει το μετέωρο σώμα μιας κοπέλας τυλιγμένης σε σάβανο. Μια υπερφυσική, ολόλευκη μορφή δεσπόζει ψηλά πάνω από όλους. Με χέρια και φτερά ανοιχτά, μονάχα αυτή τους ενώνει. Η κίνησή της απηχεί ξεκάθαρα τη θρηνούσα από την πρώτη και μοναδική κηδεία του έργου. Αλλά ο τρόπος που πλαισιώνει τους καταβεβλημένους ανθρώπους θυμίζει επίσης τον άγγελο στην εικόνα των Τριών Παίδων εν Καμίνῳ. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, οι πρόσφυγες του Κόρδη συνάδουν με τον αρχέτυπο πορευόμενο λαό, τους Εβραίους της Παλαιάς Διαθήκης, κατά την αναζήτησή τους για τη Γη της Επαγγελίας.

Η τελευταία εικόνα του έργου αποκαλύπτει ότι μόνο τα νεαρά πρόσωπα κατάφεραν να επιζήσουν. Οι πρόσφυγες δεν πορεύονται πια, αλλά γυρνούν και μας κοιτάζουν κατάματα. Στα δεξιά, ένα αγόρι γονατίζει, προσφέροντάς τους μια βαρκούλα που σηματοδοτεί την ασφαλή διέλευσή τους σε μια νέα ζωή. Η πλευρά της εικόνας όπου βρίσκεται το παιδί είναι πλημμυρισμένη με χρώμα. Το τοπίο είναι χαρούμενο και φιλόξενο, με διάσπαρτα δέντρα και θάμνους, ένα ήσυχο λιμάνι και ακτές που λάμπουν στον ήλιο.  Στο προσκήνιο βλέπουμε χαρακτηριστικά κτίρια, γνωστά και από άλλα έργα του Κόρδη, που σηματοδοτούν τη νέα εστία που περίμενει τους πρόσφυγες. Όπως οι Ισραηλίτες που πλανήθηκαν για σαράντα χρόνια στην έρημο, οι πρόσφυγες του Κόρδη παίρνουν μια πρώτη, έστω και φευγαλέα ματιά της δικής τους γης της επαγγελίας.

Αγαπώ εκείνη την τέχνη που αγαπάει την υπέρβαση, που βυθοσκοπεί το παρελθόν για να συλλαβίσει, όπως μπορεί κι όσο της επιτρέπεται, το μέλλον, που ενώ αγνοεί τις απαντήσεις, δεν διστάζει να δοξάζει τα ερωτήματα, που δεν είναι ευχάριστη αλλά εύχαρις και που γνωρίζει καλά ότι το δράμα  των μορφών – και συνακόλουθα των ψυχών που οι μορφές εγκολπώνονται – μπορεί να ελλοχεύει και στον πιο αθώο ή εύκολο διακοσμητισμό. Αρκεί… Αρκεί να περισσεύουν η ταπεινότητα και το δέος, κινητήριοι μοχλοί που συγκροτούν και συγκρατούν κάθε μεγάλο έργο τέχνης.
“Και είχεν αυταίς τρόμος και έκστασις”, ο διαχρονικός ορισμός της καθ’ημάς υψηλής δημιουργίας. Τέλος αγαπώ εκείνη την τέχνη που να μπορεί και κατασκευάζει φως από το σκότος, πού ντύνει με πρόσωπα στο άκρο και  δεν φοβάται να αναμετρηθεί με το αόρατο ενώ κατά βάθος ξέρει πως η όποια νίκη της σ’ αυτό το πεδίο δεν μπορεί παρά να είναι προσωρινή. Μ’ άλλα λόγια αγαπώ εκείνη την τέχνη που μπορείς να την βλέπεις με τα μάτια ανοιχτά αλλά και να την ονειρεύεσαι έχοντας σφαλίσει το βλέμμα. Τέχνη, φυγή και καταφυγή, τέχνη, αλλόκοτο πέρασμα στο αδιανόητο, τέχνη, ταξίδι στο ανείπωτο.
Ο ζωγράφος Γιώργος Κόρδης, δεκαετίες τώρα, διακονεί μεθοδικά όσο και παθιασμένα ένα άκρως προσωπικό όραμα στο οποίο συνυπάρχουν η άτεγκτη γλώσσα του βυζαντινού ιδιώματος αλλά και η τολμηρή εκκοσμίκευση, η μεταφορά στο σήμερα και τις ανάγκες του χωρίς καλλιγραφικές εκπτώσεις ή φορμαλισμούς όλου αυτού του τρομακτικού υλικού. Και αυτό είναι αληθινό επίτευγμα. Επειδή ο Κόρδης αποδεικνύει εν τοις πράγμασι ότι καμία καλλιτεχνική έκφραση, όσο περίκλειστη και “ιστορικοποιημένη” κι αν είναι, δεν πεθαίνει, εκτός και αν εμείς την αφήσουμε να πεθάνει. Αλλά αντίθετα μπορεί να ζει εκτός μουσείων και να μιλάει για το τώρα και τις πληγές του με τρόπο βαρυσήμαντα ουσιαστικό. Γιατί περί αυτού πρόκειται. Ένας αγιογράφος στην εποχή των – ισμών, των μεταμοντέρνων φορμαλισμών – πως, τάχα, όλα πάνε με όλα – και των ακατάσχετων, όσο και ακατανόητων υποκειμενισμών, τολμάει να προτείνει συγχρόνως φόρμα, γραφή προσωπική, πειραματισμό αλλά και περιεχόμενο που να μην ομφαλοσκοπεί φλυαρώντας. Γιατί αυτό είναι η παρουσιαζόμενη, τόσο επίκαιρη ενότητα “Ανέστιοι – Προσφεύγοντες ΙΙ”.
Προς επίρρωση όλων των ανωτέρω επεξηγώ πως πρόκειται για μια τεράστια τοιχογραφία, μια ζωφόρο του ανθρώπινου πόνου και της προσφυγιάς που όμως συνελήφθη και εκτελέστηκε ηλεκτρονικά, δηλαδή άυλα, με χρήση της πιο προηγμένης τεχνολογίας, για να τυπωθεί ύστερα και να εκτεθεί ως ένυλη ζωγραφική σε μεγάλους καμβάδες.
Υπάρχουν ζωγράφοι πού ζωγραφίζουν αποκλειστικά με το μυαλό αλλά υπάρχουν κι άλλοι που ζωγραφίζουν μόνο με τη ψυχή τους. Που προτάσσουν δηλαδή το συναίσθημα σε κάθε τους επιλογή. Κι αυτό έχει ρίσκο. Άρα ένστικτο ή εκλογίκευση του αισθητικού;
Ο Αλμπέρ Καμύ έλεγε συχνά πως είναι αδύνατον να αντιληφθείς, να κατανοήσεις κάτι, αν πρώτα δεν το έχεις αισθανθεί με όλη σου την δύναμη… Οι ορθόδοξοι πατέρες το διατύπωναν αλλιώς: “Ο νους ξηραίνει τα πράγματα. Η καρδιά τα δροσίζει”. Ο Γιώργος Κόρδης ακολουθεί το σολωμικό πως πρέπει ο νους να διευθετήσει ό τι με θερμότητα η καρδιά συνέλαβε. Αυτή η διαδικασία, αυστηρή και κεκαυμένη συγχρόνως, χαρίζει σε έργα όπως η εκατόν ογδόντα τετραγωνικών  μέτρων “Οδύσσεια” της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών ή η παρούσα ενότητα των Ανεστίων, την διαχρονικότητα τους.
Εκεί έξω τώρα οι πολλοί θεωρούν την τέχνη κάτι ευχάριστα ανώδυνο. Η αλήθεια όμως είναι πως η αληθινή τέχνη, ασχέτως αξιολογήσεων ή προσωπικών επιλογών, αν δεν είναι επώδυνη, πάντως δεν θέλει να εκλαμβάνεται σαν απλώς “ευχάριστη”. Η αληθινή τέχνη, αυτή που δεν αρκείται σε ρόλο διακοσμήτριας, (θέλει να) αμφισβητεί την κατεστημένη άποψη περί κόσμου. Θέλει περισσότερο από το να καταγράψει τον κόσμο, να τον νιώσει αληθινά. Να τον κάνει καλύτερο. Και αν μπορεί, να εξηγήσει τα μυστικά του…Δεν επιθυμεί δηλαδή να λειτουργεί ως φωτογραφία του κόσμου αυτού αλλά μάλλον σαν ακτινογραφία του.
Το σύνολο έργο που τιτλοφορείται και “Πρόσφυγες”, αποτελείται από  οκτώ ενότητες διαρθρωμένες σαν μουσική φούγκα ή χορογραφία και τιτλοφορούνται ως εξής:
1, Έξοδος. 2, Δεσμοί. 3, Επιτάφιος. 4, Παραίτηση. 5, Επιτάφιος ΙΙ. 6, Πορεία θανάτου. 7, Φόβος-Επιτάφιος ΙΙΙ.  8, Υπόσχεση.
Έχει συντεθεί εξ ολοκλήρου ψηφιακά (!) σε iPad pro με το πρόγραμμα Procreate το οποίο χειρίζεται δεξιοτεχνικά ο αγιογράφος Κόρδης. Τυπώθηκε τον Ιούνιο του 2022 σε καμβά fine art Hahnemuhle  και διαστάσεις 1.40 χ 22.66 μ. σε τρία αντίτυπα.
Στον τόπο αυτό όπου περισσεύουν οι γιορτές και τα επινίκια, ελάχιστοι σκέφτονται και τα μεθεόρτια. Δηλαδή το τέλος των πανηγυρισμών και την ώρα του υλικού ή συμβολικού λογαριασμού αυτών των εθνικών “πανηγύρεων”. Ιδιαίτερα οι ζωγράφοι, εγκλωβισμένοι συνήθως στην καταγραφή ενός μικροαστικού ιδεώδους, βολεύονται σε εύκολους συναισθηματισμούς και ελάχιστα βουλεύονται ή εκφράζονται πολιτικά. Ελάχιστα υπερβαίνουν τον μικρόκοσμο των ονειρώξεων τους. Και παρ’ ότι προσωπικά πιστεύω πως δεν μπορεί να υπάρξει έργο τέχνης που να μη φέρει έστω και ένα αρνητικό, πολιτικό πρόσημο, εντούτοις με ενοχλεί η επιμελής αποφυγή του “πολιτικού” από την αισθητική έρευνα… Όμως η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Αφού στην  ελληνική ιστορία πάντοτε, σχεδόν νομοτελειακά, το κάθε ’21 το ακολουθεί το μαύρο ’22. Με όσες συνέπειες.
Η ελεγειακή αυτή σύνθεση του Γιώργου Κόρδη εκκινεί με τις αγαπητικές καμπύλες μιας joie de vivre, φτάνει σε οξύφωνες κορυφώσεις από μια “Κοιλάδα του Κλαυθμώνος” σαν εκείνη του Κόντογλου, ακραγγίζει με την δωρική της μνημειακότητα και το κυρίαρχο grisaille την Guernica του Picasso, δεν αποποιείται λυρικούς γλυκασμούς και θερμές αποχρώσεις που παραπέμπουν στον Επιτάφιο του Νέρεζι ή στις κομνήνειες εκκλησίες της Καστοριάς. Ενώ οι αντίστοιχοι στίχοι του Γιάννη Ρίτσου επενδύουν ρηματικά και συμβολικά τις εικόνες δίνοντας το μέτρο του λόγιου όταν μεταλαμβάνει το λαϊκό. Στο βάθος της σύνθεσης κι όταν μισοκλείσεις τα μάτια, ακούγεται θαμπά ένα μοιρολόι. Πάντα μια μάνα, μια πατρίδα χαμένη, ένας γιός νεκρός, ένα κορίτσι που δεν πρόλαβε ν’ αγαπηθεί. Οι ανέστιοι και οι προσφεύγοντες του κόσμου τούτου. Οι αδικημένοι από τους αδίστακτους. Το αφουγκράζεστε;

6.6.’22    Μάνος Στεφανίδης

Οι ζωγραφιές των ξερριζωμένων που γίνονται προσευχή

Πώς λέγεται το ανομολόγητο; Πώς φυλακίζεται στην έκφραση το αδιανόητο και το τερατώδες; Θαρρεί κανείς πως είναι αδύνατο να συλλάβει κανείς το βάρος του ανθρώπινου πόνου. Μολαταύτα όταν η ψυχή ξεριζώνεται από τις θύελλες του μαρτυρίου, εκεί που λέει κανείς πως υπερβαίνεται κάθε γλώσσα μπροστά στη βουβή οδύνη-εκεί είναι ακριβώς όπου ανάβει η θρυαλλίδα, το μυστικό φυτίλι στους μυχούς των πιο απόμερων σημείων της καρδιάς και της μνήμης και αναδύονται οι φλογισμένες εικόνες που ομολογούν τον πόνο και την πληγή, για να έρθει η κάθαρση. «Μαζεύοντας το αίμα της πληγής μας/να βγούμε από το αίμα της πληγής μας/ρόδο ν΄ ανθίσει το αίμα της πληγής μας», τραγούδησε ο Μικρασιάτης Γιώργος Σεφέρης.

Για να ανάψει αυτή η φλόγα που θα δώσει τις πυρίκαυστες ,μέσα στην εγκαυστική της μνήμης και του άλγους εικόνες, χρειάζεται πάντα εκείνος ο οποίος θα προσλάβει εντός του όλο το δράμα και την κοσμοχαλασιά του, για να ιστορήσει την εικόνα της ανθρώπινης περιπέτειας. Εκείνος που θα γίνει το αντηχείο του μυστικού ρυθμού για να κρατηθεί η μνήμη αιωνίως ζωντανή. Ο χρωστήρας του Γιώργου Κόρδη μέσα από το ανεπανάληπτο, με καιρό και με κόπο (Σολωμός) κατακτημένο ιδίωμά του έχει φανερώσει από την αρχή της ζωγραφικής του παρουσίας μέχρι τώρα «αλλόκοτους» και παράξενους για τα τρέχοντα εικαστικά μας ειωθότα καρπούς. Το προσωπικό του ιδίωμά ξεκινάει ως τόκος της εικονογραφικής λατρευτικής ιστορήσεως  καί συνεχίζει από έργο σε έργο κι από σύνθεση σε σύνθεση, δεκαετίες τώρα μια πορεία εσωτερικού μεστώματος που διυλίζει τις μορφές μέσα στο καμίνι μιας αγαπητικής σχέσης με τα πράγματα και τον κόσμο. Θα μπορούσα για να είμαι πιο ακριβής, να μιλήσω για έναν ζωγραφικό τρόπο ο οποίος όσο εξακτιδώνεται προς διαφορετικές και πολυποίκιλλες θεματικές περιοχές, τόσο ταυτοχρόνως εσωτερικεύεται με μιαν αδιόρατη αλλά διακριτή στο αποτέλεσμα τελετουργία ωριμάνσεως, έτσι ώστε να αποκαλύπτεται ο υποστατικός χαρακτήρας των πραγμάτων και των προσώπων των ιστορουμένων.

Με άλλα λόγια η ζωγραφική του Κόρδη είναι το αντηχείο που αποθησαυρίζει τον αέρα του τραγικού και του μαρτυρικού ώσπου αυτό να γίνει πηγή παραμυθίας. Στην επιβλητική και ιεροτελεστική σύνθεσή του για τους ανέστιους, τους ξερριζωμένους, και ανελέητα πελεκημένους από τις μυλόπετρες της ιστορίας πρόσφυγες, ο Κόρδης δημιουργεί μία Ακολουθία. Αναφέρομαι στην ιερατική και ιεροτελεστική σημασία της λέξης. Για μια ιεροτελεστία με αυστηρή και πειθαρχημένη δομή και ωστόσο απεριόριστη ελεύθερη στην πολυσημία των αποκρυσταλλώσεών της. Ο χορός των προσώπων των καταδιωγμένων από τα χώματά τους το ΄22 γίνεται χορός αρχαίας τραγωδίας και συνάμα χορός ιεροψαλτικός, όπου τα στεγνωμένα και βαθιά χαρακωμένα από τον ανεκλάλητο πόνο, φερέοικα και πλάνητα πρόσωπα αργοσαλεύουν μέσα στη σιωπή τους άδοντας την ανείπωτη πίκρα από τον βίαιο αφανισμό.

Η σύνθεση δομείται σε επιμέρους ενότητες. Στην πρώτη ενότητα των Ανεστίων οι ψηλόλιγνες και ιεροπρεπείς φιγούρες της δοκιμασίας αφήνουν πίσω τους τα καιόμενα πατρώα μέρη και τους νεκρούς. Δεν υπάρχουν χρώματα. Η αδερφωσύνη τους μέσα στον τρόμο του θανάτου και στην πυρπόληση των εφέστιων Τρωάδων σημαίνεται από μία λύπη εσωτερική, στην οποία συμπαραστέκει βουβός μπροστά στην φρίκη των ανθρωπίνων ο ουρανός που έχει ανοίξει τις αγκάλες του, όπως φτερούγες αγγέλων, ματωμένες από το λύθρο των χωμάτων. Από τα ίδια ματωμένα χώματα-για να θυμηθούμε τον τίτλο ενός από τα εμβληματικώτερα έργα μαρτυρίας  για την καταστροφή του ΄22, το μυθιστόρημα δηλαδή της Διδώς Σωτηρίου- αχνοβάφεται και η θάλασσα. Όμως η θάλασσα καταυγάζεται από το φωτεινό γαλάζιο, εκεί, στην ακτή που έχουν φτάσει την ώρα του αποχωρισμού από τις εστίες τους. Η θάλασσα,  σηματοδοτεί συνάμα και μία κιβωτό φωτός, ελπίδας, και γαλήνιας μέρας της ζωής, για την συνέχεια όσων επέζησαν. Η θάλασσα, τρυφερή μήτρα του αέναου ταξιδιού, με τα νερά της γεννημένα από την πηγή της μνήμης και της παρθενικότητας ενός βίου που θα τροφοδοτεί από την ώρα του αποχωρισμού και μετά, μόνο την αδηφάγα ανάμνηση. Που θα γίνεται το ακοίμητο καντήλι, για να φέγγει με αποθέματα αγάπης και υπομονής το κλυδώνιο του βίου από την καταστροφή και μετά.

«Περάσαμε κάβους πολλούς πολλά νησιά τη θάλασσα/
που φέρνει την άλλη θάλασσα, γλάρους και φώκιες.
Δυστυχισμένες γυναίκες κάποτε με ολολυγμούς
κλαίγανε τα χαμένα τους παιδιά
κι άλλες αγριεμένες γύρευαν το Μεγαλέξαντρο
και δόξες βυθισμένες στα βάθη της Ασίας.

Αράξαμε σ’ ακρογιαλιές γεμάτες αρώματα νυχτερινά
με κελαηδίσματα πουλιών, νερά που αφήνανε στα χέρια
τη μνήμη μιας μεγάλης ευτυχίας.
Μα δεν τελειώναν τα ταξίδια.
Οι ψυχές τους έγιναν ένα με τα κουπιά και τους σκαρμούς
με το σοβαρό πρόσωπο της πλώρης
με τ’ αυλάκι του τιμονιού
με το νερό που έσπαζε τη μορφή τους.
Οι σύντροφοι τέλειωσαν με τη σειρά,
με χαμηλωμένα μάτια. Τα κουπιά τους
δείχνουν το μέρος που κοιμούνται στ’ ακρογιάλι.

Κανείς δεν τους θυμάται. Δικαιοσύνη.

(Γιώργος Σεφέρης. 1935. Μυθιστόρημα. )

Κατά την δικαιοσύνη λοιπόν των ανθρώπων την οποία προαναγγέλλουν  οι τσακισμένες μορφές του πόνου στο ακρογιάλι του αποχωρισμού, κατά την δικαιοσύνη δηλαδή τα νεοελληνικής αμνησίας, κανείς δεν έπρεπε να θυμάται. Γιατί η θύμηση του σταυρού ενοχλεί σαν ανυποχώρητος αχινός τα παχυλά σπλάγχνα της καλοζωίας. Τα πρόσωπα των ανυπόδητων μελλούμενων προσφύγων την ώρα που αποχαιρετίζουν τον τόπο τους μέσα από την γεμάτη υπόγεια ένταση κίνηση του πρωτοκορυφαίου νέου της συνοδείας, του πρώτου του χορού, υψώνουν τις Εικόνες: το νέο παιδί μπροστά απ΄ όλους, δίπλα στη θάλασσα, πάνω στην αμμουδιά, υψώνει την φωτογραφία ενός άντρα –του χαμένου πατέρα;

Με τη φωτογραφία σου,
στέκω και κουβεντιάζω
Και της μιλώ δε μου μιλεί,
αχ και βαριανεστενάζω.
Για δες φωτιά για δες καπνός
για δες εκεί ντουμάνι
που βγαίνει απ’ το σπιτάκι μου,
αχ κι όλο τον κόσμο πιάνει-

μοιάζει να ακούγεται υπόγεια από τα  βάθη μέσα στη σταυρωμένη πορεία όλων των βαθουλωμένων από το καλέμι της οδύνης προσώπων που συναπαρτίζουν «το ανθρώπινο κοπάδι», για να θυμηθούμε τον Παλαμά. Η σύνθεση του Κόρδη είναι μια λυρική εποποιία αυτής της τραγωδίας. Νέα παιδιά μεταφέρουν τους χιονόλευκους γέροντες πατέρες στους ώμους τους , όπως ο Αινείας μετά την πυρπόληση της Τροίας. Γυναίκες κρατούν τα παιδιά τους, θηλάζουν τα μωρά τους κι όλο προχωρούν. Δίπλα τους πάντα το υποσχετικό γαλάζιο της μιασμένης από το αίμα θάλασσας που επιμένει. Γερόντοι και γερόντισσες κρατούνε στα χέρια τους τα ιερά καταπιστεύματα, τεκμήρια πίστης και βιοτής που χάνεται στις χιλιετίες:, εικόνες, λείψανα, ιερά βιβλία. Κάποιοι στο δρόμο λυγίζουν κι αφήνουν τη ζωή τους να πετάξει σαν τα πουλιά που αφήνουν κάποιες γυναίκες να φεύγουν από τα κλουβιά τους. Κι εκεί σταματούν. Γίνονται μυροφόροι και μυροφόρες. Κι όσο δάκρυ έχει απομείνει στη στεγνωμένη τους ψυχή, αναβλύζει για εκείνους που δεν άντεξαν. Κι όλο τούτο το κακό και η χλαπαταγή του οδηγούν τα ματωμένα από τον αδιάκοπο δρόμο ποδάρια τους, σε πρόσκαιρη παράλυση κι ακινησία. Παραιτούνται προσώρας με τους νεκρούς στην αγκαλιά, ενώ με σταυρωμένα χέρια κατευοδώνουν προσευχητικά όσους δεν άντεξαν. Άγγελοι που δεν φαίνονται αλλά μαντεύονται,  λευκοχίτωνες μέσα στη σύνθεση του Κόρδη, αποδιώκουν το θάνατο που έχει πιάσει αδιάκοπη δουλειά με το δρεπάνι του.

Δεν είναι διόλου τυχαίο ότι η πλατειά αυτή σύνθεση του Γιώργου Κόρδη, θα την χαρακτήριζε κανείς γιγάντια, (αντίστοιχη στην ελληνική εικαστική παράδοση μόνο αυτήν του γλύπτη Χρήστου Καπράλου βρίσκουμε), δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι δομείται σε οκτώ ενότητες: Έξοδος, Δεσμοί, Επιτάφιος Α΄, Παραίτηση, Επιτάφιος Β΄, Πορεία Θανάτου, Επιτάφιος Γ’, Υπόσχεση.  Έχουμε να κάνουμε λοιπόν με μία Έξοδο βίαιη, μια απόσχιση από τη συνέχεια της ζωής, μια διόδευση μέσα από τα φαράγγια του Άδη, ώσπου να ξαναβρούν το φως.

Ζώης και οράς φάος ηελίοιο, όπως έλεγε ο παππούς τους ο Όμηρος. Η Έξοδος των Ανεστίων του Κόρδη, θυμίζει πολύ τα γραμμοφωνημένα σε φθαρμένους δίσκους των 78 στροφών μικρασιατικά τραγούδια που μπόλιασαν με νέους χυμούς την μουσική μας. Θυμίζει τον Επιτάφιο Θρήνο, ψαλμένο σε πανάρχαιες εκκλησίες πελεκημένες μέσα στην πέτρα. Θυμίζει την αποθησαυρισμένη πολυφωνία της πολύτομης Εξόδου, που εγκιβωτίζει τις μαρτυρίες αυτών των Ανεστίων, μέσα από την τιτάνια προσπάθεια περισυλλογής, που έκαναν όχι Ελλαδίτες που αποσκοράκιζαν την καταστροφή γιατί  ήθελαν να την ξεχάσουν, αλλά δυό «ξένοι», περισσότερο Έλληνες από τους Έλληνες, οι Γάλλοι Οκτάβιος και Μέλπω Μερλιέ.

Εκεί, σε αποσπάσματα μαρτυριών όπως το κάτωθι,  του Β. Ράλλη από το Τσανταρλί από τον πρώτο τόμο του βιβλίου Έξοδος ψηλαφούμε τι σημαίνει να κόβεις τις ρίζες του ανθρώπου:

«Δεν θέλω να τα θυμάμαι… Εγώ έγινα η αιτία που κατασφάχτηκαν τα παιδιά και η γυναίκα μου. Κοίταγα να πάρω το βιος, κοίταγα να σώσω τ’ άψυχα. Να μην τα θυμούμαι, βαραίνει η ψυχή μου! Και μου φώναζε το παιδάκι μου “Πατέρα πάρε μας”. Και εγώ ο κοκορόμυαλος του έλεγα: “Θα γυρίσω”, λες και ήτανε στο χέρι μου. Δεν το φαντάστηκα. Έβαλα σε μια βενζινάκατο όλα τα καλά που είχα, τράβηξα για Μυτιλήνη και είπα θα γυρίσω.Μα δεν πρόλαβα, έπεσε σφαγή. Τους βάλανε όλους μέσα στο φρούριο και έπεσε πελέκι’ τέσσερα παιδιά και η γυναίκα μου, πάνε από μένα. (…)Μείναν τα νυφικά της κακόμοιρης της γυναίκας μου και σαν ξαναπαντρεύτηκα τα βρήκε τούτη δω, τα ξήλωσε και τα έκανε φουστάνια δικά της. Έτσι είναι. “Πατέρα πάρε μας!” Εγώ πουθενά».

Ο χρωστήρας του Κόρδη λοιπόν, δημιουργώντας το μείζον μέχρι τώρα έργο του, περνάει με απόλυτο έλεγχο των χρωμάτων του και του σχεδίου του ολόκληρο το πένθος, ολόκληρη την συντριβή, εκείνων που είδαν κατάματα «μαβιά μεγάλα τα μάτια της ολόκληρης καταστροφής»- πάλι ο Σεφέρης. Και φτάνουν όσοι έφτασαν στην «μητέρα πατρίδα». Στην τελευταία ενότητα του έργου, στην Υπόσχεση, ο Κόρδης βάζει τις πικρές γυναίκες με το πένθος των αιώνων, ψιλόλιγνες σαν κυπαρίσσια, να αγκαλιάζουν τους τόπους, με τον διακαμό τους, τον ίσκιο τους δηλαδή, τρανότερο από τα σπίτια και τους ανθρώπους. Τις έχει τρανέψει και λιγνέψει ο πόνος. Τις έχει αγιάσει η υπομονή. Γονυπετές μπροστά τους το μικρό παιδί βγάζει από τη θάλασσα που έχει το χρώμα χρυσαφένιας φλόγας εδώ, μια μικρή κόκκινη βαρκούλα. Και ώ των θαυμασίων! Μέσα από τη βαρκούλα αυτή, βλαστάνει και τινάζεται ανυπότακτο στη φαιοπράσινη αντιλαμπή του, μια ευλύγιστη ατμίδα καπνού, ένα μικρό κυπαρίσσι. Η κυπάρισσος της μνήμης, που όπου και να την αγγίξεις πονεί. Η κυπάρισσος του «πάντα» και του «δεν ξεχνώ». Γιατί η καρδιά των προσφύγων τραγουδά πάντα το πανάρχαιο λατρευτικό τραγούδι του προφητάνακτος ψαλμωδού, έτσι όπως το μετέπλασσε με ισόκυρη ποιητική δύναμη, ο μάστορας της πέννας και της εικόνας, δάσκαλος του Κόρδη, Φώτης Κόντογλου:

Σιμά στον ποταμό της Βαβυλώνας, εκεί καθίσαμε και

κλάψαμε, φέρνοντας στο νου μας τη Σιών·

απάνου στις ιτιές, στη μέση της πολιτείας, κρεμάσαμε τα

όργανά μας·

γιατί κείνοι που μας σκλαβώσανε, μας ζητήξανε να τους

τραγουδήσουμε,

κι εκείνοι που μας σουργουνεύανε μας είπανε: παίξτε μας

απ΄ τα τραγούδια της Σιών.

Πώς να τραγουδήσουμε τον Ύμνο του Κυρίου απάνου

σε ξένη γης;

αν σε ξεχάσω, Ιερουσαλήμ, να μαραθή το χέρι μου·

να κολλήση η γλώσσα μου στο λαρύγγι μου, αν σε βγάλω

απ΄ το νου μου.

Αν δεν πω τόνομα της Ιερουσαλήμ

πριν αρχινήσω να φραίνουμαι. […]

(Ψαλμός 136)

Ο Γιώργος Κόρδης, ζωγράφος και εικονογράφος με στίγμα ρωμαλέο και συνάμα λεπταίσθητο, μας έδωσε το καλύτερο συνθετικό ζωγραφικό έργο που έγινε με αφορμή τα εκατό χρόνια της μικρασιατικής καταστροφής. Με τον ιδιοφυή του, απολύτως πρωτοποριακό μοντερνισμό, που καταρδεύεται από τον καθ’ ημάς ζωγραφικό τρόπο, σε αέναη συνομιλία και διασταύρωση με τα σύγχρονα ζωγραφικά ρεύματα. Οι Ανέστιοι γίνονται το θρηνητικό τραγούδι του κάθε πρόσφυγα, του κάθε ανθρώπου που έγινε «πραμάτεια», πάλι κατά τον Σεφέρη, σε έναν κόσμο που έχει μετατραπεί κατά τον στίχο του ποιητή «σε απέραντο ξενοδοχείο». Mε την πατρίδα  να έχει γίνει ξένη και μητριά.

Μάιος 2022

Δημήτρης Κοσμόπουλος

Καὶ ψυχὴ
εἰ μέλλει γνώσεσθαι αὐτὴν
εἰς ψυχὴν
αὐτὴ βλεπτέον:
τὸν ξένο καὶ τὸν ἐχθρὸ τὸν εἴδαμε στὸν καθρέφτη.

~ Γιώργος Σεφέρης (Μυθιστόρημα, Δ’ Αργοναύτες)

Η πρώτη μου επαφή με το έργο του Κόρδη πραγματοποιήθηκε πριν από αρκετά χρόνια, πάνω από μία δεκαετία, με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, χιλιάδες μίλια από την Αθήνα του Κόρδη. Ως καλλιτέχνις η ίδια, από την πρώτη μου ματιά στο έργο του, διαπίστωσα ότι επρόκειτο για καλλιτέχνη εξαιρετικά γόνιμο, ο οποίος είχε δημιουργήσει μία συγκεκριμένη εικαστική γλώσσα που εντυπώνεται βαθιά στον θεατή και συνάπτει διάλογο μαζί του, είτε επρόκειτο για την εκκλησιαστική του τέχνη, είτε για το εικαστικό του έργο γενικότερα. Η έντονη λυρικότητα των εικόνων του πάντοτε αναφέρεται στη δημιουργία σχέσεων με τον θεατή, με τον συνάνθρωπο και με τον κόσμο (ή και με τον άλλον κόσμο).

Στην εικαστική του διαδρομή, ο Κόρδης έχει φέρει νέα πνοή στην πλούσια εικαστική παράδοση της βυζαντινής τέχνης με τις παραδοσιακές αρχές και αξίες της. Για τον ίδιο, η παράδοση αυτή συνιστά μία ζωντανή πηγή από την οποία αντλεί έμπνευση και μέσω της οποίας μοιράζεται το όραμά του με τον θεατή. Ο Κόρδης έχει επαναπροτείνει το ελληνοβυζαντινό σύστημα ως μία πλήρη εικαστική γλώσσα την οποία η σύγχρονη δημιουργικότητα δύναται να αγκαλιάσει και να εξευρευνήσει ως το πολιτιστικό πλαίσιο μέσω του οποίου μπορεί να κεντρίσει το ενδιαφέρον του θεατή, προσφέροντάς του την αίσθηση του ιερού καθώς και υπερβατικές ποιητικές νύξεις.

Ενώ κατά την Αναγέννηση η σύγχρονη δυτική τέχνη αποσπάστηκε από την πλούσια κληρονομιά της βυζαντινής τέχνης και συνεπώς από τότε δεν έχει καταφέρει να προσδώσει μία παρόμοια διάσταση ιεροπρέπειας, το έργο του Κόρδη μαρτυρεί τη δυνατότητα για μία εκ νέου χρήση του βυζαντινού εικαστικού συστήματος για τη δημιουργία μιας νέας σύντηξης εκκλησιαστικής και κοσμικής εικαστικής τέχνης. Μέσω της καλλιτεχνικής ευαισθησίας με την οποία χειρίζεται αυτό το δημιουργικό σύστημα, ο Κόρδης επιτυγχάνει την άμεση σύνδεση του θέματός του με τον θεατή, δημιουργώντας μία κατάσταση δυναμικής ισορροπίας και ενότητας, όπου όλα τα επιμέρους εικαστικά στοιχεία των συνθέσεών του είναι οργανωμένα στη βάση της ρυθμικής αγωγής και ενέργειας που χαρακτηρίζει και διέπει το βυζαντινό εικαστικό σύστημα.

Στην παρούσα έκθεση Ανέστιοι Προσφεύγοντες, για μία ακόμη φορά ο χρωστήρας του Κόρδη μας ταξιδεύει, αυτήν την φορά παρουσιάζοντας έναν διαλογισμό αλληλεγγύης με τους πρόσφυγες της εποχής μας, επιτρέποντάς μας να έρθουμε δυναμικά σε επαφή με την ανθρωπιά τους. Η εμπειρία αυτού του έργου είναι σαν να ακολουθεί κανείς τα βήματα όλων των ανθρώπων που εναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την εστία τους, στην πονεμένη τους πορεία προς μία καινούργια πατρίδα. Εδώ εισπνέουμε έναν αέρα ποτισμένο με την πίκρα της απελπισίας. Με κάθε διαδοχικό έργο, οδηγούμαστε σε έναν χώρο όπου ξετυλίγεται στον μέγιστο βαθμό η τραγική τους εμπειρία.

Στο έργο αυτό, η παλέτα του καλλιτέχνη είναι λιτή και τα χρώματα υποτονικά. Φωτίζονται μόνο τα πιο φωτεινά σημεία των προσώπων και ενδυματών των απεικονιζομένων, δημιουργώντας έντονες αντιθέσεις που μας επιτρέπουν να διακρίνουμε τις μορφές μέσα από το γκρι του τοπίου. Σιγά σιγά συνειδητοποιούμε ότι αν δεν υπήρχαν αυτές οι πολύτιμες ακτίνες φωτός, μετά βίας θα μπορούσαμε να ξεχωρίσουμε τις μορφές. Με άλλα λόγια, αντιλαμβανόμαστε ότι είναι το φως που χαρίζει μία αίσθηση ανθρωπιάς και πλάθει την εσωτερική ζωή των απεικονιζομένων.

Οι έρημες μορφές προχωρούν με βαριά βήματα, τα πρόσωπά τους ανέκφραστα και ευάλωτα. Στην ενότητα Έξοδος, οι μορφές παρηγορούν η μία την άλλη, με το άγγιγμα ή την εγγύτητα, προσπαθώντας να κρατήσουν την ενότητά τους, τη σύνδεση μεταξύ τους την ώρα που η αίσθηση της κοινωνίας γρήγορα χάνεται. Έντονα χέρια που κάποτε κρατούσαν τα σύμβολα της ελπίδας – περιστέρια, βιβλία, παιδικές κούκλες – όλο και λεπταίνουν. Γίνονται σχεδόν διάφανα μέχρι που φαίνονται ακόμα και τα κόκαλά τους. Εύθραστα και τεταμένα, σε συνεχή απόγνωση, τα ίδια αυτά χέρια φτάνουν στο σημείο που δεν μπορούν πια να αγκαλιάσουν ή να αγγίξουν οτιδήποτε, τονίζοντας τον πόνο, την απώλεια και την πλήρη εξάντλησή τους.

Εδώ ο Κόρδης ζωγράφιζει ένα περίπλοκο και τραγικό ταξίδι στο οποίο ο ίδιος ο καλλιτέχνης πορεύεται μέσα από ένα διαρκές πένθος στο οποίο ο Θάνατος παίζει κεντρικό ρόλο στη ρυθμική παρουσία των κινήσεων των μορφών, αλλά και στην προσωπική ζωή του Κόρδη, ο οποίος αντιμετώπιζε τον θάνατο του πατέρα του κατά την περίοδο που δημιουργούσε τα εν λόγω έργα, στα οποία διαισθανόμαστε έντονα τον πόνο της απώλειας. Η ήσυχη παρουσία υπερφυσικών αγγελικών φτερών επισκιάζει τις μορφές, προσδίδοντας μία έντονη αίσθηση ιεροπρέπειας.

Στον τελευταίο πίνακα του έργου, Υπόσχεση, τα σπίτια που είδαμε για πρώτη φορά στην Έξοδο στο πλαίσιο της αναχώρησης των ξεριζωμένων από την πατρίδα τους ξαναεμφανίζονται σε μία εύθραστη και κατακερματισμένη προσομοίωση μετεγκατάστασης, σηματοδοτώντας μία ζωή που παλεύει να αναστηθεί και να ξαναδημιουργήσει. Οι μορφές γυρνούν και μας κοιτάζουν κατάματα σαν να ζητούν από μας κάποια ανταπόκριση. Τη ίδια στιγμή, το φώς ίσα που αγγίζει τα πρόσωπα και τα σώματά τους. Οι φιγούρες μας αντικρίζουν με άδεια χέρια και απλανή βλέμματα. Στέκουν μαζί σαν φαντάσματα και σχηματίζουν θαρρείς ενιαίο σώμα, ρίχνοντας το βλέμμα τους στον χώρο του θεατή.

Στο τέλος βλέπουμε ένα νεαρό αγόρι που κρατά στα χέρια του μια κόκκινη βαρκούλα, ένα ίσχυρο σύμβολο που απηχεί την πορεία που έχει διανύσει με τους δικούς του. Από τη βάρκα φυτρώνει ένα κυπαρίσσι, σύμβολο της αιώνιας ζωής που ανεβαίνει στους ουρανούς σαν θυμίαμα από μνήμες σε μία ιεροτελεστία που λαμπυρίζει με το απαλό φως της ζωής και της ελπίδας.

Το όραμα του Κόρδη μας προδιαθέτει να αγκαλιάσουμε τα δικά μας ψυχικά τραύματα που αποκαλύπτονται αναπόδραστα στο φως αυτής της ιστορίας. Το εργό του μας καλεί σε χώρο αντιπαράθεσης και συνειδητοποίησης, καθώς νιώθουμε την σύνθετη εμπειρία της ανθρωπότητας στον απόηχο του θανάτου, της απώλειας και της επιβίωσης.

Μου προκαλεί δέος το εικαστικό αυτό ποίημα που τολμά να εξερευνήσει τις βαθύτερες πτυχές της ανθρώπινης εμπειρίας για να ψηλαφίσει την ιερή διάσταση της προσφυγιάς και των ανεστίων. Το έργο αυτό δημιουργεί έναν χώρο αυθεντικής συνάντησης που ξεπερνά τα όρια του χρόνου, μία σκηνή όπου χρώματα, γραμμές και μορφές συνυφαίνουν όλες τις εσωτερικές και εξωτερικές ενέργειες του έργου σε μία πρόταση συνάντησης με τις ψυχές των ανεστίων. Οριοθετημένες ανάμεσα στον πόνο αυτού του κόσμου και στις θεϊκές υποσχέσεις, οι εικόνες του Κόρδη μεταμορφώνουν την οπτική μας εμπειρία σε μία νέα πραγματικότητα, εκδηλώνοντας τον πόθο για ενότητα και αγάπη, για να γιατρευτούν οι πληγές. Ο θεατής μετέχει στο έργο και το έργο γίνεται κομμάτι του θεατή, καθώς προχωράμε σε σχέση κοινωνίας.

Είναι μία πόρτα που ανοίγει με τη δική μας ανταπόκριση.

– Keri Wiederspahn
Καλλιτέχνις και διεθνής επιμελήτρια των εκθέσεων του Γ. Κόρδη